Ostatni krzyk kszyka

Kszyk (Gallinago gallinago) jest jednym z ptaków, których przeciętny człowiek nie zobaczy nigdy. Nie dlatego, aby należał on do jakiegoś szczególnie rzadkiego gatunku - w okresie przelotów nasz kraj przemierza wiele tych sympatycznych z wyglądu bekasów. Problem w tym, że zatrzymują się zawsze w miejscach, gdzie poważnym ludziom chodzić nie wypada. Bagna. Spuszczone stawy. Zalane łąki. Kto by się tam pchał tylko po to, by popatrzeć na małego kszyka? Ryzykując zabrudzenia, zadrapania i inne kleszcze? Kto? (Oprócz mnie i innych takich dziwnych).

Kszykom jednak nie przeszkadza fakt, że człowiek się nimi nie interesuje. Wręcz przeciwnie - te małe, płochliwe ptaki najbardziej na świecie potrzebują spokoju. A w rzeczywistości, w której żyją nie jest o to łatwo... Dla wielu drapieżników taki tłusty bekas jest pożądanym łupem. Dla wielu ptasiarzy także, choć ci go akurat nie zjedzą. Ale będą chodzić bo stawach czy łąkach i wypatrywać sylwetek kszyków na tle nieba, odlatujących w przerażeniu, wrzeszczących: „kszk! kszk!”. Jak to wygląda z punktu widzenia etyki? Czy dopuszczalne jest niepokojenie tego bekasa tylko po to, by na niego popatrzeć?

Życie kszyka nie jest szczególnie ekscytujące czy fascynujące, przynajmniej z pozoru. To skryty gatunek, który najbezpieczniej czuje się wśród traw i szuwarów. Właśnie w takim otoczeniu zakłada gniazdo i wychowuje młode - wspólnie ze swoim partnerem na jeden sezon lęgowy. W przypadku zagrożenia nie odlatuje od razu, stosuje za to inną, instynktowną strategię - przykuca na ziemi i wtapia się w tło, by dopiero w ostatniej chwili zerwać się niemal spod nóg drapieżnika. Albo człowieka.

Polowanie na kszyki ma długą tradycję. Ten, komu udało się zabić tego bekasa, zasługiwał na miano wyborowego strzelca. Wszystko dlatego, że w kszyka w locie naprawdę trudno trafić. Ptak ten po zerwaniu się z ziemi odlatuje zygzakiem(!), zupełnie jakby wiedział, że to najlepsze możliwe wyjście, kiedy ktoś celuje w ciebie strzelbą. Nawet tak dobra strategia nie jest jednak niezawodna. Gdy kszyk spotkał lepszego od siebie, tracił życie.

Kszyk nadal należy do ptaków łownych. Dlaczego? Gatunek ten nie wyrządza przecież żadnych szkód, nie trzeba w jakikolwiek sposób regulować jego populacji. Wręcz przeciwnie. Czy proceder ten w XXI wieku, kiedy polowanie dawno przestało być głównym źródłem zdobywania mięsa, ma jakikolwiek cel poza rozrywką? Tutaj refleksje pozostawiam Wam...

Widziałam kszyki już wiele razy, ale chyba nigdy z tak bliska. Szłam wtedy ścieżką wijącą się pomiędzy małymi stawami, zagubionymi wśród pól, rozglądając się wokoło. Zewsząd docierały do mnie coraz to nowe wrażenia - wzrokowe, słuchowe, zapachowe... W trawach poćwierkiwały pliszki żółte (Motacilla flava), po wodzie natomiast pływało stado kaczek i perkozów. Do tego zniewalający klimat, jaki wytworzył się za sprawą oświetlającego wszystko słońca. Było po prostu idealnie, to w taki właśnie sposób powinny wyglądać wszystkie letnie wieczory. Życzę Wam wszystkim przeżycia kiedyś takich chwil.

W ostatniej chwili zorientowałam się, że przede mną siedzą dwa ptaki - bekasy. Ich pióra w kolorze delikatnego brązu pokryte były mozaiką ciemnych plam, kresek oraz punktów. Wszystko to układało się w idealnie dopracowany wzór, który przy całym swym, widocznym z bliska pięknie, świetnie je maskował. Do tego stopnia świetnie, że z daleka mogłabym wcale nie zwrócić na nie uwagi! Kszyki, dwa kszyki z oczkami jak paciorki, o wyglądzie uroczych zabawek - a może ptaków egzotycznych? Widzenie trwało krótko - sekundę zaledwie. Kiedy tylko zatrzymałam się z otwartymi szeroko ustami, niezwykle zdziwiona tym spotkaniem, bekasy zerwały się do lotu. Tak właśnie, jak to opisują w książkach - zygzakiem, głośno krzycząc. Kszycząc?

W Dolinie Słudwi i Przysowy zakochałam się rok temu i wtedy bywałam tam bardzo często. W tym roku jednak, niestety, udało mi się jedynie dwa razy odwiedzić tę krainę. Może dlatego, że "zmarnowałąm" całkiem sporą część sezonu wiosennego szukając pelikana różowego (Pelecanus onocrotalus) na Stawach Raszyńskich. Ale dlaczego o tym piszę? Rok temu na słudwiańskich łąkach całą wiosnę utrzymywała się woda. W niektórych miejscach głębsza, w niektórych wcale jej nie było. Chyba właśnie takie warunki przywabiły tam kszyki podczas pory lęgowej.

To w Dolinie miałam zaszczyt pierwszy, i jak dotychczas jedyny raz oglądać sławny lot tokowy kszyka. Ptak ten wykonując swoją sztuczkę wzbija się ponad ziemię, a następnie na przemian spada i unosi się. W trakcie spadania rozpościera lekko ogon. Przepływające przez niego powietrze wprawia sterówki (pióra w ogonie) w drgania. A sterówki to osobisty instrument muzyczny kszyka, który w takich warunkach zaczyna grać. Wydawać dźwięk, od dawien dawna kojarzący się ludziom z beczeniem zwierząt gospodarskich (stąd kszyki były czasem nazywane barankami lub koziołkami), Kszyki wykonują swoje podniebne popisy zwykle rano bądź wieczorem. Są duchami łąk, obecnymi bardziej w świecie dźwięku niż obrazu. Ich głos nadaje moczarom charakter, a cicha obecność sprawia, że żyją.

Wielu ludziom, żyjącym niegdyś na wsi, kszyki były dobrze znane. Na zalanych łąkach bowiem, nieraz położonych w pobliżu ludzkich osad, znajdowały dobre warunki do lęgów. W takich okolicach czuły się dobrze także inne nasze siewki - czajki (Vanellus vanellus) , krwawodzioby (Tringa totanus), rycyki (Limosa limosa) czy kuliki wielkie (Numenius arquata). Dziś już nie kojarzą się z wsią. Stały się rzadsze niż wcześniej, bo - tak po prostu - one do życia potrzebują dzikich łąk. Dzikich, czasem podmokłych. Dzikich, ale koszonych, bo gęsto zarośnięte krzewami nie są już dla ptaków atrakcyjne. Nikomu jednak nie opłaca się dziś utrzymywać takich warunków w krajobrazie rolniczym.Otwarte przestrzenie zwykle osusza się, a część potem zasiewa, tworząc monokultury - trzeba w końcu iść z duchem czasu, nadążyć za rosnącymi potrzebami społeczeństwa. A przecież można byłoby pogodzić interesy ludzi i ptaków, tylko trzeba mieć chęci...

Kszyk nie jest w tym momencie rzadkim gatunkiem. Jego zniknięcie nie spowoduje nagłej katastrofy ekologicznej. Ale to właśnie dziś jest ten czas, byśmy się nim zainteresowali - nim i wszystkimi innymi ptakami, związanymi z przestrzeniami otwartymi. Inaczej powoli je zabijemy - znikną wraz ze swoimi siedliskami, które tworzą. To będzie długa śmierć, ale za to bezbolesna i cicha. A przecież o to właśnie nam chodzi, by zabijać humanitarnie...

Widziałam kiedyś śpiącego kszyka z odległości kilkunastu metrów. Musiał czuć się dobrze i bezpiecznie, zagubiony pośród traw, otulony gęstą zielonością. Możliwość patrzenia na tego malutkiego, bezbronnego ptaszka, który - ot tak - odpoczywa sobie, sprawia wrażenie, które zawsze gdzieś tam w sercu pozostaje. I potem tego bekasa chce się chronić, zupełnie tak samo, jak maleńkie dziecko. A za co go chronić?

Za to, że żyje. Tylko za to i aż za to.

Pozdrawiam!

PS. Jak możecie zauważyć, zmieniłam wygląd bloga. Potrzebowałam odświeżenia tej strony - tak myślę... Czy odpowiada wam nowa odsłona "Pasji..."?